senx+cosx - Numerica

Vai ai contenuti
senx+cosx

Sulla funzione f(x)=sin x + cos x .

 

Perché sparare ad una mosca col cannone?

Una spiegazione deve avere sempre i caratteri della semplicità e della chiarezza.

 

Giorni fa, sfogliando i vari post di un noto Newsgroup, rimasi colpito dalle risposte fornite al seguente quesito:

 

“Spero che mi possiate dare qualche delucidazione su questa funzione:  f(x)=sin x + cos x .

Sto seguendo uno studio guidato di questa funzione ( …), e non riesco a capire come tale funzione possa essere riscritta nella seguente forma: senx+cosx= 2 cos( x π 4 ) MathType@MTEF@5@5@+= feaagKart1ev2aaatCvAUfeBSjuyZL2yd9gzLbvyNv2CaerbuLwBLn hiov2DGi1BTfMBaeXatLxBI9gBaerbd9wDYLwzYbItLDharqqtubsr 4rNCHbGeaGqiVu0Je9sqqrpepC0xbbL8F4rqqrFfpeea0xe9Lq=Jc9 vqaqpepm0xbba9pwe9Q8fs0=yqaqpepae9pg0FirpepeKkFr0xfr=x fr=xb9adbaqaaeGaciGaaiaabeqaamaabaabaaGcbaGaam4Caiaadw gacaWGUbGaamiEaiabgUcaRiGacogacaGGVbGaai4CaiaadIhacqGH 9aqpdaGcaaqaaiaaikdaaSqabaGcciGGJbGaai4Baiaacohadaqada qaaiaadIhacqGHsisldaWcaaqaaiabec8aWbqaaiaaisdaaaaacaGL OaGaayzkaaaaaa@4932@ .

Qualcuno potrebbe spiegarmi i passaggi intermedi?“

 

Delle quattro risposte date dai lettori, tre erano poco praticabili, molto elaborate, e tra l’altro alcune ponevano in essere nuove affermazioni poco evidenti. La quarta mi è sembrata  più semplice e accessibile.

 

Prima di continuare, vi invito a leggere le suddette risposte che riporto nell’ordine in cui sono state inviate:

 

1)” Ogni funzione del tipo A*sin(x)+B*cos(x) puo' essere

scritta come C*sin (x+a); sviluppi quest'ultima con la formula di addizione

del seno ed uguagli ad A e B i coefficienti di sin(x) e cos(x) per trovare C ed A.”

 

2)”Puoi convincerti della validità della formula ricordando che sen(x) può essere rappresentato da un vettore di ampiezza unitaria giacente sull'asse x e applicato nell'origine degli assi mentre cos(x) può……giacente sull'asse y e applicato come sopra.

Supponi ora di ruotare i vettori con velocità angolare unitaria. A ogni istante le proiezioni dei vettori sull'asse y forniscono i valori sen(x) e cos(x): per il seno basta che ricordi la definizione; per il coseno basta ricordare che si tratta di un seno anticipato di Pi/2. Il vantaggio della costruzione consiste nel fatto che si puo' dimostrare che sen più cos e' rappresentato dal vettore somma dei vettori che rappresentano sen e cos. L'ampiezza del vettore somma (e quindi della sinusoide somma) e' sqrt(1^2+1^2) = sqrt(2) (teor. di Pitagora) e la fase (Pi/2)/2 = Pi/4.

Come vedi, una volta capito il metodo, ti accorgi della validita' della tua formula senza scrivere nulla.“

 

3)“Se non ti piace quanto sopra c'e' una terza alternativa. Basta ricordare che cos(x) = sen(Pi/2-x) e applicare la formula:   senA+senB = 2*sen1/2(A+B)cos1/2(A-B)”

 

4) “(…) se (…) ti hanno convinto che deve valere una identita' del tipo

 sen(x) + cos(x) = A*sen(x+ phi) e si tratta solo di controllare se e' vero che A e phi sono quelli da te riportati, basta assegnare a x due valori qualsiasi per ottenere un sistema di due equazioni che, risolto, ti fornisce la coppia A e phi. Puoi, ad es., porre x = Pi/2 - phi  e  x = - phi

e ottenere il sistema.

    sen(phi) + cos(phi) = A

    sen(phi) - cos(phi) = 0”.

 

La risposta che raggiunge lo scopo con maggiore facilità è la terza. Infatti, utilizzando la nota relazione (angoli associati) cos(x)=sen( π 2 x) MathType@MTEF@5@5@+= feaagKart1ev2aaatCvAUfeBSjuyZL2yd9gzLbvyNv2CaerbuLwBLn hiov2DGi1BTfMBaeXatLxBI9gBaerbd9wDYLwzYbItLDharqqtubsr 4rNCHbGeaGqiVu0Je9sqqrpepC0xbbL8F4rqqrFfpeea0xe9Lq=Jc9 vqaqpepm0xbba9pwe9Q8fs0=yqaqpepae9pg0FirpepeKkFr0xfr=x fr=xb9adbaqaaeGaciGaaiaabeqaamaabaabaaGcbaGaci4yaiaac+ gacaGGZbGaaiikaiaadIhacaGGPaGaeyypa0Jaam4CaiaadwgacaWG UbGaaiikamaalaaabaGaeqiWdahabaGaaGOmaaaacqGHsislcaWG4b Gaaiykaaaa@44C6@  si ha:

senx+cosx=senx+sen( π 2 x ) MathType@MTEF@5@5@+= feaagKart1ev2aaatCvAUfeBSjuyZL2yd9gzLbvyNv2CaerbuLwBLn hiov2DGi1BTfMBaeXatLxBI9gBaerbd9wDYLwzYbItLDharqqtubsr 4rNCHbGeaGqiVu0Je9sqqrpepC0xbbL8F4rqqrFfpeea0xe9Lq=Jc9 vqaqpepm0xbba9pwe9Q8fs0=yqaqpepae9pg0FirpepeKkFr0xfr=x fr=xb9adbaqaaeGaciGaaiaabeqaamaabaabaaGcbaGaam4Caiaadw gacaWGUbGaamiEaiabgUcaRiGacogacaGGVbGaai4CaiaadIhacqGH 9aqpcaWGZbGaamyzaiaad6gacaWG4bGaey4kaSIaam4Caiaadwgaca WGUbWaaeWaaeaadaWcaaqaaiabec8aWbqaaiaaikdaaaGaeyOeI0Ia amiEaaGaayjkaiaawMcaaaaa@4D05@  =

(prostaferesi: senx+seny=2sen( x+y 2 )cos( xy 2 ) MathType@MTEF@5@5@+= feaagKart1ev2aaatCvAUfeBSjuyZL2yd9gzLbvyNv2CaerbuLwBLn hiov2DGi1BTfMBaeXatLxBI9gBaerbd9wDYLwzYbItLDharqqtubsr 4rNCHbGeaGqiVu0Je9sqqrpepC0xbbL8F4rqqrFfpeea0xe9Lq=Jc9 vqaqpepm0xbba9pwe9Q8fs0=yqaqpepae9pg0FirpepeKkFr0xfr=x fr=xb9adbaqaaeGaciGaaiaabeqaamaabaabaaGcbaGaam4Caiaadw gacaWGUbGaamiEaiabgUcaRiaadohacaWGLbGaamOBaiaadMhacqGH 9aqpcaaIYaGaam4CaiaadwgacaWGUbWaaeWaaeaadaWcaaqaaiaadI hacqGHRaWkcaWG5baabaGaaGOmaaaaaiaawIcacaGLPaaaciGGJbGa ai4BaiaacohadaqadaqaamaalaaabaGaamiEaiabgkHiTiaadMhaae aacaaIYaaaaaGaayjkaiaawMcaaaaa@5056@  )
= 2sen( x+ π 2 x 2 )cos( x π 2 +x 2 ) MathType@MTEF@5@5@+= feaagKart1ev2aaatCvAUfeBSjuyZL2yd9gzLbvyNv2CaerbuLwBLn hiov2DGi1BTfMBaeXatLxBI9gBaerbd9wDYLwzYbItLDharqqtubsr 4rNCHbGeaGqiVu0Je9sqqrpepC0xbbL8F4rqqrFfpeea0xe9Lq=Jc9 vqaqpepm0xbba9pwe9Q8fs0=yqaqpepae9pg0FirpepeKkFr0xfr=x fr=xb9adbaqaaeGaciGaaiaabeqaamaabaabaaGcbaGaaGOmaiaado hacaWGLbGaamOBamaabmaabaWaaSaaaeaacaWG4bGaey4kaSYaaSaa aeaacqaHapaCaeaacaaIYaaaaiabgkHiTiaadIhaaeaacaaIYaaaaa GaayjkaiaawMcaaiGacogacaGGVbGaai4CamaabmaabaWaaSaaaeaa caWG4bGaeyOeI0YaaSaaaeaacqaHapaCaeaacaaIYaaaaiabgUcaRi aadIhaaeaacaaIYaaaaaGaayjkaiaawMcaaaaa@4DA8@  =

 = 2sen( π 2 2 )cos( 2x π 2 2 ) MathType@MTEF@5@5@+= feaagKart1ev2aaatCvAUfeBSjuyZL2yd9gzLbvyNv2CaerbuLwBLn hiov2DGi1BTfMBaeXatLxBI9gBaerbd9wDYLwzYbItLDharqqtubsr 4rNCHbGeaGqiVu0Je9sqqrpepC0xbbL8F4rqqrFfpeea0xe9Lq=Jc9 vqaqpepm0xbba9pwe9Q8fs0=yqaqpepae9pg0FirpepeKkFr0xfr=x fr=xb9adbaqaaeGaciGaaiaabeqaamaabaabaaGcbaGaaGOmaiaado hacaWGLbGaamOBamaabmaabaWaaSaaaeaadaWcaaqaaiabec8aWbqa aiaaikdaaaaabaGaaGOmaaaaaiaawIcacaGLPaaaciGGJbGaai4Bai aacohadaqadaqaamaalaaabaGaaGOmaiaadIhacqGHsisldaWcaaqa aiabec8aWbqaaiaaikdaaaaabaGaaGOmaaaaaiaawIcacaGLPaaaaa a@48BC@  =  2sen( π 4 )cos( x π 4 ) MathType@MTEF@5@5@+= feaagKart1ev2aaatCvAUfeBSjuyZL2yd9gzLbvyNv2CaerbuLwBLn hiov2DGi1BTfMBaeXatLxBI9gBaerbd9wDYLwzYbItLDharqqtubsr 4rNCHbGeaGqiVu0Je9sqqrpepC0xbbL8F4rqqrFfpeea0xe9Lq=Jc9 vqaqpepm0xbba9pwe9Q8fs0=yqaqpepae9pg0FirpepeKkFr0xfr=x fr=xb9adbaqaaeGaciGaaiaabeqaamaabaabaaGcbaGaaGOmaiaado hacaWGLbGaamOBamaabmaabaWaaSaaaeaacqaHapaCaeaacaaI0aaa aaGaayjkaiaawMcaaiGacogacaGGVbGaai4CamaabmaabaGaamiEai abgkHiTmaalaaabaGaeqiWdahabaGaaGinaaaaaiaawIcacaGLPaaa aaa@466C@  =

= 2 2 2 cos( x π 4 ) MathType@MTEF@5@5@+= feaagKart1ev2aaatCvAUfeBSjuyZL2yd9gzLbvyNv2CaerbuLwBLn hiov2DGi1BTfMBaeXatLxBI9gBaerbd9wDYLwzYbItLDharqqtubsr 4rNCHbGeaGqiVu0Je9sqqrpepC0xbbL8F4rqqrFfpeea0xe9Lq=Jc9 vqaqpepm0xbba9pwe9Q8fs0=yqaqpepae9pg0FirpepeKkFr0xfr=x fr=xb9adbaqaaeGaciGaaiaabeqaamaabaabaaGcbaGaaGOmamaala aabaWaaOaaaeaacaaIYaaaleqaaaGcbaGaaGOmaaaaciGGJbGaai4B aiaacohadaqadaqaaiaadIhacqGHsisldaWcaaqaaiabec8aWbqaai aaisdaaaaacaGLOaGaayzkaaaaaa@4130@  = 2 cos( x π 4 ) MathType@MTEF@5@5@+= feaagKart1ev2aaatCvAUfeBSjuyZL2yd9gzLbvyNv2CaerbuLwBLn hiov2DGi1BTfMBaeXatLxBI9gBaerbd9wDYLwzYbItLDharqqtubsr 4rNCHbGeaGqiVu0Je9sqqrpepC0xbbL8F4rqqrFfpeea0xe9Lq=Jc9 vqaqpepm0xbba9pwe9Q8fs0=yqaqpepae9pg0FirpepeKkFr0xfr=x fr=xb9adbaqaaeGaciGaaiaabeqaamaabaabaaGcbaWaaOaaaeaaca aIYaaaleqaaOGaci4yaiaac+gacaGGZbWaaeWaaeaacaWG4bGaeyOe I0YaaSaaaeaacqaHapaCaeaacaaI0aaaaaGaayjkaiaawMcaaaaa@3FA8@ .

In definitiva: senx+cosx= 2 cos( x π 4 ) MathType@MTEF@5@5@+= feaagKart1ev2aaatCvAUfeBSjuyZL2yd9gzLbvyNv2CaerbuLwBLn hiov2DGi1BTfMBaeXatLxBI9gBaerbd9wDYLwzYbItLDharqqtubsr 4rNCHbGeaGqiVu0Je9sqqrpepC0xbbL8F4rqqrFfpeea0xe9Lq=Jc9 vqaqpepm0xbba9pwe9Q8fs0=yqaqpepae9pg0FirpepeKkFr0xfr=x fr=xb9adbaqaaeGaciGaaiaabeqaamaabaabaaGcbaGaam4Caiaadw gacaWGUbGaamiEaiabgUcaRiGacogacaGGVbGaai4CaiaadIhacqGH 9aqpdaGcaaqaaiaaikdaaSqabaGcciGGJbGaai4Baiaacohadaqada qaaiaadIhacqGHsisldaWcaaqaaiabec8aWbqaaiaaisdaaaaacaGL OaGaayzkaaaaaa@4932@ .

Non ero convinto che le risposte date potessero essere le più semplici. Infatti, condizionato un po’ dalle mie esperienze quotidiane, mi chiedevo: ma come si fa a dare simili spiegazioni ad uno studente che incontra difficoltà? Ho quindi cercato una soluzione differente utilizzando le  normali risorse dello studente medio ed ho trovato la seguente semplice dimostrazione che utilizza sola la ben nota formula di sottrazione del coseno:

MathType@MTEF@5@5@+= feaagKart1ev2aaatCvAUfeBSjuyZL2yd9gzLbvyNv2CaerbuLwBLn hiov2DGi1BTfMBaeXatLxBI9gBaerbd9wDYLwzYbItLDharqqtubsr 4rNCHbGeaGqiVu0Je9sqqrpepC0xbbL8F4rqqrFfpeea0xe9Lq=Jc9 vqaqpepm0xbba9pwe9Q8fs0=yqaqpepae9pg0FirpepeKkFr0xfr=x fr=xb9adbaqaaeGaciGaaiaabeqaamaabaabaaGcaa@35F5@     cos( x π 4 )=cos( x )cos( π 4 )+sen( x )sen( π 4 )= MathType@MTEF@5@5@+= feaagKart1ev2aaatCvAUfeBSjuyZL2yd9gzLbvyNv2CaerbuLwBLn hiov2DGi1BTfMBaeXatLxBI9gBaerbd9wDYLwzYbItLDharqqtubsr 4rNCHbGeaGqiVu0Je9sqqrpepC0xbbL8F4rqqrFfpeea0xe9Lq=Jc9 vqaqpepm0xbba9pwe9Q8fs0=yqaqpepae9pg0FirpepeKkFr0xfr=x fr=xb9adbaqaaeGaciGaaiaabeqaamaabaabaaGcbaGaci4yaiaac+ gacaGGZbWaaeWaaeaacaWG4bGaeyOeI0YaaSaaaeaacqaHapaCaeaa caaI0aaaaaGaayjkaiaawMcaaiabg2da9iGacogacaGGVbGaai4Cam aabmaabaGaamiEaaGaayjkaiaawMcaaiGacogacaGGVbGaai4Camaa bmaabaWaaSaaaeaacqaHapaCaeaacaaI0aaaaaGaayjkaiaawMcaai abgUcaRiaadohacaWGLbGaamOBamaabmaabaGaamiEaaGaayjkaiaa wMcaaiaadohacaWGLbGaamOBamaabmaabaWaaSaaaeaacqaHapaCae aacaaI0aaaaaGaayjkaiaawMcaaiabg2da9aaa@5A39@

MathType@MTEF@5@5@+= feaagKart1ev2aaatCvAUfeBSjuyZL2yd9gzLbvyNv2CaerbuLwBLn hiov2DGi1BTfMBaeXatLxBI9gBaerbd9wDYLwzYbItLDharqqtubsr 4rNCHbGeaGqiVu0Je9sqqrpepC0xbbL8F4rqqrFfpeea0xe9Lq=Jc9 vqaqpepm0xbba9pwe9Q8fs0=yqaqpepae9pg0FirpepeKkFr0xfr=x fr=xb9adbaqaaeGaciGaaiaabeqaamaabaabaaGcaa@35F5@           = 2 2 cos( x )+ 2 2 sen( x )= 2 2 ( senx+cos ) MathType@MTEF@5@5@+= feaagKart1ev2aaatCvAUfeBSjuyZL2yd9gzLbvyNv2CaerbuLwBLn hiov2DGi1BTfMBaeXatLxBI9gBaerbd9wDYLwzYbItLDharqqtubsr 4rNCHbGeaGqiVu0Je9sqqrpepC0xbbL8F4rqqrFfpeea0xe9Lq=Jc9 vqaqpepm0xbba9pwe9Q8fs0=yqaqpepae9pg0FirpepeKkFr0xfr=x fr=xb9adbaqaaeGaciGaaiaabeqaamaabaabaaGcbaWaaSaaaeaada GcaaqaaiaaikdaaSqabaaakeaacaaIYaaaaiGacogacaGGVbGaai4C amaabmaabaGaamiEaaGaayjkaiaawMcaaiabgUcaRmaalaaabaWaaO aaaeaacaaIYaaaleqaaaGcbaGaaGOmaaaacaWGZbGaamyzaiaad6ga daqadaqaaiaadIhaaiaawIcacaGLPaaacqGH9aqpdaWcaaqaamaaka aabaGaaGOmaaWcbeaaaOqaaiaaikdaaaWaaeWaaeaacaWGZbGaamyz aiaad6gacaWG4bGaey4kaSIaci4yaiaac+gacaGGZbaacaGLOaGaay zkaaGaeyO0H4naaa@5306@ sen+cosx= 2 cos( x π 4 ) MathType@MTEF@5@5@+= feaagKart1ev2aaatCvAUfeBSjuyZL2yd9gzLbvyNv2CaerbuLwBLn hiov2DGi1BTfMBaeXatLxBI9gBaerbd9wDYLwzYbItLDharqqtubsr 4rNCHbGeaGqiVu0Je9sqqrpepC0xbbL8F4rqqrFfpeea0xe9Lq=Jc9 vqaqpepm0xbba9pwe9Q8fs0=yqaqpepae9pg0FirpepeKkFr0xfr=x fr=xb9adbaqaaeGaciGaaiaabeqaamaabaabaaGcbaGaam4Caiaadw gacaWGUbGaey4kaSIaci4yaiaac+gacaGGZbGaamiEaiabg2da9maa kaaabaGaaGOmaaWcbeaakiGacogacaGGVbGaai4CamaabmaabaGaam iEaiabgkHiTmaalaaabaGaeqiWdahabaGaaGinaaaaaiaawIcacaGL Paaaaaa@4835@ .

Mi chiedo allora, perché per spiegare una semplice relazione si deve far ricorso a simili elucubrazioni? Cioè, perché sparare ad una mosca col cannone? Mi rendo perfettamente conto che l’uso abituale di certi strumenti porta poi, quasi inevitabilmente, a risolvere le questioni in un determinato modo, ma non bisogna mai dimenticare che una spiegazione deve avere sempre i caratteri della semplicità e della chiarezza.

Torna ai contenuti